Projektowanie bez barier. Windy dla niepełnosprawnych
Współcześnie w Polsce osoby niepełnosprawne stanowią liczną i niejednolitą grupę społeczeństwa, która w zależności od rodzaju oraz stopnia dysfunkcji (narządu ruchu, wzroku, słuchu) zmaga się z innymi problemami. Na skutek postępu cywilizacyjnego mamy do czynienia z rozpowszechnieniem niepełnosprawności, w tym także niepełnosprawności związanej z procesem starzenia się populacji Europy. Statystyki GUS wykazują, że jesteśmy jednym z szybciej starzejących się społeczeństw. Zgodnie z prognozami ekspertów deweloperzy i zarządcy nieruchomości będą musieli zwracać większą uwagę na potrzeby mieszkaniowe seniorów. Budowanie bez barier to inicjatywa mająca za zadanie wykorzystać potencjał gospodarczy, społeczny, a także kulturalny osób w podeszłym wieku oraz niepełnosprawnych.
W pluralistycznym społeczeństwie demokratycznym dźwig niedostępny, zwłaszcza w budynkach użyteczności publicznej, jest objawem dyskryminacji, która jest sprzeczna z prawami obywatelskimi jego członków. Decyzja o wyborze rodzaju dźwigu, mając na względzie jego dostępność, jest nie tylko decyzją handlową, ale również decyzją polityczną.”
norma EN 81-70 „ Dostępność dźwigów dla osób, w tym osób niepełnosprawnych ”
Podczas projektowania przestrzeni publicznej czy komercyjnej należy zwrócić szczególną uwagę na konsekwencje – przedstawione w poniższej tabeli – wynikające z rodzaju oraz stopnia ograniczenia sprawności. Przystosowanie wind dla osób niepełnosprawnych polega między innymi na zapewnieniu odpowiedniej wielkości kabiny i drzwi oraz usytuowaniu elementów sterowych w sposób umożliwiający ławy dostęp do operowania.
| Rodzaj niepełnosprawności | Konsekwencje |
|---|---|
| Niepełnosprawność fizyczna – ograniczona sprawność ruchowa |
Konieczność stosowania: wózka inwalidzkiego, laski, kul, balkonika, chodzika rehabilitacyjnego. |
| Niepełnosprawność zmysłów – upośledzony wzrok / słuch / mowa |
Ślepota (laska, pies-przewodnik), głuchota, ograniczona zdolność porozumiewania. |
| Niepełnosprawność umysłowa – trudności w przyswajaniu informacji |
Ograniczone zrozumienie sygnalizacji. |
Zasady budowlane
W budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi przynajmniej jeden dźwig powinien być przystosowany do przewozu osób chorych na noszach i niepełnosprawnych. Co istotne, w każdym budynku wyposażonym w windy służące komunikacji ogólnej, należy zapewnić dojazd do nich z poziomu terenu oraz dostęp za ich pomocą na wszystkie piętra budynku.
W przypadku przybudowy dźwigu do istniejącego budynku dopuszczalne jest umiejscowienie drzwi przystankowych dźwigu na poziomie spocznika międzypiętrowego, ale pod warunkiem zapewnienia swobodnego dostępu do pozostałych kondygnacji użytkowych danego obiektu.
Do budynków użyteczności publicznej zaliczają się zarówno budynki opieki społecznej, jak i budynki usługowe. Zgodnie z § 54 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie „budynek użyteczności publicznej, budynek mieszkalny wielorodzinny, budynek zamieszkania zbiorowego niebędący budynkiem koszarowym oraz każdy inny budynek mający najwyższą kondygnację z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt więcej niż 50 osób, w których różnica poziomów posadzek pomiędzy pierwszą i najwyższą kondygnacją nadziemną, niestanowiącą drugiego poziomu w mieszkaniu dwupoziomowym, przekracza 9,5 m, a także mający dwie lub więcej kondygnacji nadziemnych budynek opieki zdrowotnej i budynek opieki społecznej należy wyposażyć w dźwig osobowy”.
Nowe wytyczne dla m. st. Warszawy
23 października 2017 r. Prezydent m.st. Warszawy podpisała zarządzenie w sprawie standardów i wytycznych przy projektowaniu przestrzeni publicznej dostępnej dla każdego – bez względu na wiek i sprawność. Wraz z przyjęciem Warszawskiego Programem Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010-2020 oraz Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169) określono „Standardy dostępności dla miasta stołecznego Warszawy”. Wytyczne mają na celu utworzenie na terenie miasta dostępnej przestrzeni, w tym infrastruktury dla pieszych ze szczególnym uwzględnieniem osób o ograniczonej mobilności i percepcji.
W Standardach widnieje zapis dotyczący Dźwigów osobowych (5.4), w którym zalazły się między innymi takie wytyczne jak:
- zalecenie stosowania kabin o minimalnych wymiarach 110 cm x 220 cm [szer. x dł.] lub 160 cm x 150 cm [szer. x dł.], zwłaszcza w lokalizacjach, gdzie z wind mogą korzystać rowerzyści lub miejscach o zwiększonych potokach pieszych;
- zalecenie umieszczania panelu przycisków w kabinie windy po stronie otwierania drzwi i na kontrastowym tle (przykład: wykonanie anty-klaustrofobiczne);
- zalecenie wyposażenia dźwigów osobowych w rozkładane siedzisko wewnątrz kabiny;
- wymóg stosowania kontrastów kolorystycznych pozwalających na wyróżnienie drzwi kabiny – jeśli natomiast nie kontrastują ze ścianą, konieczne jest zastosowanie rozwiązań umożliwiających wyodrębnienie ich z tła:
– obramowanie framugi kontrastowym pasem lub
– umieszczenie przynajmniej dwóch kontrastowych pasów na drzwiach (na wysokości 130-140 cm oraz 90-100 cm).
Zarządzenie nakłada obowiązek stosowania Standardów zawartych w załączniku nr 1, zaś Wytyczne (załączniki 1, 2 i 3) stanowią zalecenia. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się uzyskanie parametrów najbardziej zbliżonych do standardów.
Winda służąca komunikacji ogólnej zapewnia dostęp do wszystkich kondygnacji użytkowych
– Centrum Handlowe Targowa, Warszawa
Wymiary kabiny i drzwi
Wymogi dostępności dźwigów dla ludzi korzystających z wózków inwalidzkich lub innych sprzętów ułatwiających poruszanie się zostały ściśle określone w „Rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”, zgodnie z którym minimalne wymiary kabiny to 1100x1400mm.
Dla dźwigu kątowego, posiadającego dwa wejścia do kabiny usytuowane pod kątem 90°, minimalne wymiary kabiny, które umożliwiają swobodne manewrowanie wózkiem wynoszą 1400x1400mm. Dobrym wyznacznikiem są również wymagania normy PN EN 81-70 „Dostępność dźwigów dla osób, w tym osób niepełnosprawnych”.
Dźwigi dla niepełnosprawnych wyposaża się w drzwi automatyczne przesuwne, których optymalna szerokość 900mm (minimalna – 800mm zgodnie z PN EN 81-70) udostępnia swobodne przemieszczanie się wózkiem inwalidzkim lub dziecięcym.
W przypadku, gdy istnieją warunki do optymalizacji wielkości podłogi kabiny, a inwestor nie korzysta z takich możliwości to osoba niepełnosprawna może dochodzić na drodze sądowej do powiększenia powierzchni podłogi, co w praktyce oznacza wymianę całej kabiny i związane z tym przedsięwzięciem dodatkowe koszty.
Osiągnięcie zalecanych wymiarów kabin w dźwigach modernizowanych uwarunkowane jest wielkością szybów, które mają znormalizowane wymiary. Najbardziej rozpowszechnione w Polsce szyby (budownictwo z wielkiej płyty) posiadają wymiary: 1400x1700mm. Po zamontowaniu drzwi automatycznych, bardzo trudno jest uzyskać w takich szybach odpowiednie wymiary kabiny. Dostępnym rozwiązaniem tego problemu, testowanym z powodzeniem w tysiącach budynków od przeszło kilkunastu lat jest przeniesienie przeciwwagi na ścianę boczną i uzyskanie kabiny o wymiarach maksymalnie zbliżonych do 1100x1400mm [Rysunek 1]. Rozwiązanie takie zagwarantuje wjazd do kabiny wózków niepełnosprawnych typu 1 (wózki ręczne oraz elektryczne klasy A wg. EN 12183/4).
Rys. 1. Wpływ usytuowania przeciwwagi na wielkość kabiny [mm]
Przestrzeń manewrowa przed windą
Zgodnie z prawem budowlanym minimalna wolna powierzchnia przed wejściem do windy, zapewniająca swobodę manewrowania wózkiem, wynosi 1,6m odległości i zawiera się między drzwiami przystankowymi, a przeciwległą ścianą. Warto zaznaczyć, że wymóg ten jest jedynie wskazówką przy dobudowie dźwigu lub nowo projektowanych obiektach.
Przestrzeń korytarza przed wejściem do windy umożliwia wykonanie niezbędnych manewrów wózkiem inwalidzkim – Narodowa Galeria Sztuki „Zachęta” w Warszawie
Przyciski i sygnalizacja przystankowa
Sygnalizacja optyczna i dźwiękowa powinna umożliwiać łatwą identyfikację dźwigu, zarówno osobom niesłyszącym, jak i niewidomym. W związku z czym, zaleca się aby, wszelkim zastosowanym oznaczeniom wizualnym towarzyszył równorzędny komunikat głosowy informujący o położeniu kabiny oraz otwieraniu i zamykaniu drzwi.
Elementy sterowe w kabinie windy, takie jak panel dyspozycji z numerami pięter oraz kaseta wezwań powinny być umieszczone w zasięgu ręki osoby z niepełnosprawnością ruchową, czy też osoby o niskim wzroście (niedobór wzrostu/karłowatość). Optymalna wysokość elementów sterowych mieści się w granicach 0,9-1,1 m odległości od podłogi.
Ponadto, zaleca się, aby barwa i jaskrawość drzwi przystankowych kontrastowały z wykończeniem otaczających je ścian w celu ułatwienia zlokalizowania wejścia do windy przez osoby niedowidzące / seniorów. Równie ważne jest, aby stosowane oznaczenia miały barwy rozpoznawalne przez osoby cierpiące na deuteranopię (daltonizm).
Prawidłowe oznaczenia przycisków dla osób niewidomych oraz poręcz zamocowana
na ścianie bocznej dźwigu – Spółdzielnia Potocka
Znaki wyczuwalne dotykiem, alfabet Braille’a
Przyciski w windach powinny być dobrze widoczne, kontrastowe, o minimalnej średnicy 20 mm. Rekomenduje się, aby przyciski elementów sterowniczych wystawały kilka milimetrów ze ściany kabiny. W dźwigach spełniających współczesne standardy przyjęcie wezwania sygnalizowane jest podświetleniem obwódki przycisku.
Co istotne, przystanek wyjścia z budynku należy wyróżnić podkładką koloru zielonego, wystającą ponad inne przyciski. Takie oznaczenie w razie potrzeby ułatwi osobom niepełnosprawnym ewakuację z budynku. Równie ważne jest, aby dźwig posiadał instrukcję postępowania w razie awarii dźwigu, która umożliwia odczytanie tekstu także osobom niewidomym.
Zaleca się, aby przyciski z numerami pięter były wypukłe – otoczone kółkiem i dodatkowo oznaczone alfabetem Braille’a. Nie tylko układ punktów jest istotny, ale też ich kształt i odstępy między nimi, by napis był czytelny i zrozumiały dla osób niewidomych oraz niedowidzących.
Oznaczenia i skróty stosowane w dźwigach wyprodukowanych za granicą mogą być nie zrozumiałe w języku polskim. Ponadto, coraz powszechniej stosowane rozwiązania w postaci paneli dotykowych również uniemożliwiają osobom niewidomym samodzielną obsługę windy.
Szybka w drzwiach automatycznych (wykonanie anty-klaustrofobiczne),
wyróżniony przycisk wyjścia z budynku ułatwiający ewakuację – os. Wrzeciono, Warszawa
Wyposażenie kabiny
Drzwi windy należy wyposażyć w system otwierający je, jeżeli jakikolwiek przedmiot lub osoba przeszkodzą w ich zamknięciu. W takiej sytuacji kurtyna świetlna zapobiega kontaktowi fizycznemu z przedmiotem lub osobą i zabezpiecza użytkownika przed ściśnięciem przez zamykające się skrzydło drzwi.
Układ sterowania powinien umożliwiać regulację czasu zwłoki zamykania drzwi, ponieważ zbyt szybkie ich zamknięcie ogranicza dostępność dźwigu osobom poruszającym się przy pomocy wózków inwalidzkich, balkoników, czy chodzików rehabilitacyjnych. Co więcej, zaleca się instalację środków do zmniejszania tego czasu, umieszczając w kabinie przycisk zamykania drzwi.
Na co najmniej jednej ścianie bocznej windy powinna być zainstalowana poręcz poprowadzona na wysokości 900 mm od podłogi.
Wyposażenie dźwigu w lustro na ścianie tylnej umożliwia użytkownikowi poruszającemu się na wózku inwalidzkim obserwowanie przeszkód znajdujących się za nim, np. podczas wyjeżdżania tyłem z kabiny. Samo pokrycie podłogi powinno zapobiegać upadkom i poślizgnięciom – zaleca się wykładziny antypoślizgowe.
Optymalne natężenie oświetlenia wewnątrz kabiny mieści się w zakresie 150-200 lx i ma barwę najbardziej zbliżoną do światła naturalnego, dzięki czemu nie wywołuje zmęczenia oczu.
Światło powinno równomiernie rozpraszać się po wnętrzu, dlatego nie zaleca się stosowania reflektorów punktowych jako głównego źródła światła. Wskazane jest, aby ściany wewnętrzne kabiny miały wykończenie matowe i nieodbijające, które nie będzie potęgować efektu olśnienia (tzw. plamy światła).
Dźwig w duszy klatki schodowej z powiększoną kabiną i wejściem pod kątem 90°
– Związek Inwalidów Wojennych RP
PRZED wymianą:
Kabina z ramą kabinową standardową
Powierzchnia: 1,415 m2
Udźwig nominalny: 525 kg
Ilość osób: 7
PO wymianie:
Kabina z ramą kabinową plecakową
Powierzchnia: 1,54 m2
Udźwig nominalny: 630 kg
Ilość osób: 8
Aktualizacja przepisów dźwigowych w Polsce
Na terenie państw europejskich nowa norma EN 81-70:2017 „Dostępność dźwigów dla osób, w tym osób niepełnosprawnych” zacznie obowiązywać prawdopodobnie w 2020 roku i zastąpi dotychczasową EN 81-70:2003. Najważniejsze zmiany dotyczyć będą m. in. dodatkowych typów kabin, szczegółowych wytycznych dotyczących kontrastu, właściwych poręczy, urządzeń sterujących i wskaźników. Ponadto, w nowych normach usunięto zagadnienia objęte EN 81-20.